Prawo do odmowy składania zeznań przez świadka w postępowaniu cywilnym jest jednym z kluczowych mechanizmów ochrony relacji rodzinnych i tajemnic zawodowych. Zasady tej odmowy zostały szczegółowo uregulowane w art. 261 Kodeksu postępowania cywilnego oraz w przepisach szczególnych dotyczących tajemnic prawnie chronionych.
Kto ma prawo do odmowy składania zeznań?
Zgodnie z art. 261 § 1 k.p.c. prawo do odmowy składania zeznań przysługuje świadkowi, który jest:
- małżonkiem strony,
- wstępnym (np. rodzicem, dziadkiem),
- zstępnym (np. dzieckiem, wnukiem),
- rodzeństwem,
- powinowatym w tej samej linii lub stopniu (np. teściowie, szwagier)
- osobą pozostającą ze stroną w stosunku przysposobienia.
Prawo odmowy zeznań trwa po ustaniu małżeństwa lub rozwiązaniu stosunku przysposobienia. Jednakże odmowa zeznań nie jest dopuszczalna w sprawach o prawa stanu (np. o unieważnienie małżeństwa, ustalenie ojcostwa, zaprzeczenie ojcostwa), z wyjątkiem spraw o rozwód.
Jak wygląda procedura odmowy składania zeznań?
Świadek ma obowiązek stawić się na wezwanie sądu, nawet jeśli zamierza odmówić składania zeznań. Odmowa ta musi być zgłoszona podczas przesłuchania i dotyczyć całości zeznań, a nie ich części. Sąd poucza świadka o przysługującym mu prawie do odmowy składania zeznań przed rozpoczęciem przesłuchania. Świadek, który chce skorzystać z tego prawa, nie musi uzasadniać swojej decyzji.
Odmowa odpowiedzi na pytanie
W przeciwieństwie do prawa odmowy składania zeznań, świadek ma również prawo odmówić odpowiedzi na konkretne pytanie, jeśli odpowiedź mogłaby:
- narazić jego samego lub osobę bliską na odpowiedzialność karną, hańbę lub dotkliwą i bezpośrednią szkodę majątkową (art. 261 § 2 k.p.c.),
- naruszyć tajemnicę zawodową, jeśli świadek nie został z niej zwolniony.
Przykładem takiej sytuacji jest pytanie, które mogłoby ujawnić fakt popełnienia przestępstwa przez świadka lub jego bliskiego.
