Separacja małżonków, choć nie powoduje formalnego rozwiązania małżeństwa, wywiera istotny wpływ na ich wzajemne prawa i obowiązki, w tym na kwestie dziedziczenia. W polskim prawie rodzinnym i cywilnym separacja została szczegółowo uregulowana w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym oraz w Kodeksie cywilnym.

Zgodnie z art. 935¹ Kodeksu cywilnego orzeczenie separacji przez sąd skutkuje wyłączeniem małżonków od dziedziczenia ustawowego po sobie. W praktyce oznacza to, że:

1. Małżonek w separacji nie dziedziczy z mocy ustawy – nie jest on uwzględniany jako spadkobierca ustawowy, tak jakby małżeństwo nie istniało.
2. Wyłączenie dotyczy tylko separacji orzeczonej przez sąd – jeśli separacja nie została formalnie stwierdzona, małżonkowie nadal mają prawo do dziedziczenia po sobie, nawet jeśli faktycznie nie prowadzą wspólnego życia.

Orzeczenie separacji nie wyklucza możliwości powołania małżonka do dziedziczenia w testamencie. Małżonek w separacji może  być spadkobiercą testamentowym, zapisobiercą windykacyjnym lub zapisobiercą zwykłym. Warto odróżnić separację faktyczną od separacji formalnej. Separacja faktyczna, czyli sytuacja, w której małżonkowie nie prowadzą wspólnego życia, ale nie wnieśli do sądu wniosku o separację, nie wpływa na prawo do dziedziczenia ustawowego. Oznacza to, że w przypadku śmierci jednego z małżonków drugi nadal dziedziczy po nim na mocy przepisów ustawy, tak jakby separacji w ogóle nie było